Bạn thỏa mãn và tự hào khi nghĩ rằng, bạn đã đọc và hiểu vài ba quyển sách, kiến thức của bạn giàu thêm, thế là bạn biết một cái gì đó về thiên nhiên, về những suy tưởng tinh thần của con người chăng? Bạn cảm thấy mình có “trình độ”, khác hẳn những kẻ vô học chăng?

Hãy nghĩ mà xem, toàn bộ sách vở khóa trong nó, đống kiến thức xa lạ vô tận, chỉ hiểu một quyển sách duy nhất, cần phải biết thêm những gì nữa?

Hãy nghĩ đến những cái thang bằng sắt, lượn quanh thư viện British Museum, bạn sẽ phải sống đến bao lâu để hiểu được những suy tưởng, khóa trong những cuốn sách được tích lũy ở đó? Bạn hãy ngồi lại trong thư viện của mình, và hãy nói thật đi, có bao nhiêu cuốn sách bạn chưa đọc, trên cái giá sách của bạn, và với những cuốn đọc rồi, có bao nhiêu điều bạn chưa hiểu và chưa chú ý đến.

Không, “trình độ” – khi người ta hau háu nhìn vào thế giới suy tưởng của vũ trụ, chỉ là một hành vi nghèo nàn và kiêu ngạo. Tốt nhất bạn hãy nghĩ rằng, thấu hiểu, cảm nhận được duy nhất một điều gì, đấy là đã theo kịp được cái toàn bộ của cuộc sống. Và hãy nghĩ thêm rằng, người ta đã viết, đã nghĩ về bao nhiêu thứ trước bạn; mặt biển bao la của các suy tưởng từng chìm trong quá khứ; kho tàng suy tưởng của nhân loại đã dội xuống các thời kỳ mới như thế nào từ các hiện tượng, và cả trong tổng thể của chúng.

Hãy nghĩ đến những điều đó và hãy xấu hổ. Trình độ trí tuệ của bạn có hạn và non nớt. Nhưng cá tính và trình độ của trái tim bạn toàn diện và xứng đáng với con người, kể cả khi kiến thức trí tuệ của bạn bị hạn chế.

(Lời cỏ cây – Márai Sándor – Nguyễn Hồng Nhung dịch)